Film The Santri: 5 Alasan Kontroversi
Oleh: Azim Ismail
Empayar Islah | Blog Pendidikan Islam
Setelah trailer filem The Santri dilancarkan di akaun YouTube Nahdatul ulama (NU) pada bulan lalu, pelbagai kecaman dan kritikan dilontarkan oleh penonton terutama golongan santri dan para ustaz.
Meskipun filem ini pada asasnya seolah olah mempromosi pondok atau pesantren namun kewujudan filem ini ditentang keras oleh para santri atau pelajar pondok.
Trailer yang berdurasi seminit setengah itu memaparkan kehidupan seharian para santri di pesantren yang berfokuskan kepada dua remaja yang menjadi teraju utama, iaitu Gus Azmi (Syubbanul Muslimin) dan Wirda Yusuf Mansur (anak kepada Ustaz Yusuf Mansur yang terkenal).
Aktiviti pengajaran dan pengajian yang dipimpin oleh ustaz ditayangkan. Selain itu, seni pertahanan diri silat yang berasal daripada rumpun Melayu juga dipertontonkan.
Sehinggalah trailer memaparkan perkembangan cerita, Wirda ke Amerika dan berpisah dengan Azmi. Konflik atau klimaks filem ini digambarkan bahawa Azmi sebagai hero menentang watak antagonis secara atas talian.
Trailer diakhiri dengan ucapan Ketua Umum NU dan pengarah filem, Livi Zheng. Mereka menyeru semua untuk menonton filem ini di pawagam.
Lantas, apa masalah pada filem ini dan kenapa diboikot secara meluas di Indonesia?
GAMBARAN KEHIDUPAN SANTRI YANG MENYELEWENG DAN TIDAK BENAR.
Satu isu yang paling dominan dalam filem ini ialah ikhtilat yang bebas atau pergaulan yang tidak selari dengan syariat.
Meskipun tiada adegan berpegang tangan dan berpelukan antara lelaki dan perempuan seperti di dalam kebanyakan drama dan sinetron namun scene santri lelaki dan perempuan yang berjalan seiringan tidak pernah diamalkan oleh mana-mana Pesantren di Indonesia mahupun pondok-pondok di Malaysia.
Adakah filem yang dipromosi oleh NU ini ingin menukar paradigma atau pandangan agamawan dan rakyat Indonesia amnya agar lelaki dan perempuan perlu bercampur barulah dianggap sebagai masyarakat berfikiran terbuka dan berminda kelas pertama?
Adakah mereka mahu mengubah ajaran Islam yang hanya membolehkan pergaulan antara lelaki dan perempuan pada waktu urusan yang harus?
Sedangkan isteri Rasulullah ketika rumah baginda didatangi sahabat, mereka bercakap di sebalik tirai. Jika benar-benar Islam diamalkan.
Kita tidak menolak realiti hari ini bahawa hampir seluruh urusan wujudnya pergaulan antara lelaki dan perempuan, namun menggambarkan santri lelaki dan perempuan bercampur aduk adalah mesej yang salah tentang realiti santri.
IKHTILAT
Semestinya perihal ikhtilat dan cinta yang tidak syarie menjadi isu utama filem ini. Bagaimana mungkin Pesantren yang kukuh ilmu agamanya dan terjaga biahnya hanya membiarkan sahaja pergaulan bebas tersebut.
Lihatlah trailer pada minit 0:08, santri lelaki dan santri perempuan berjalan seiringan. Adakah filem ini mahu mengubah pandangan masyarakat terhadap pesantren atau mahu memberi mesej halus bahawa Pesantren perlu berfikiran terbuka lalu membenarkan santri lelaki dan perempuan bercampur seperti di sekolah-sekolah biasa?
Lebih menjengkelkan, Azmi dan Wirda berpandangan sesama sendiri pada minit 1:25 dan dilabelkan 'Friendship' dan 'Faith' iaitu persahabatan dan kepercayaan. Emm, mungkin scene romantis ini diharuskan atas dasar persahabatan?
Selain itu, ketika kamera fokus ke arah kaki para santri sekaligus menunjukkan kaki santri perempuan yang tidak berstokin. Ini Pesantren, semestinya para santri diajar agama sedalam-dalamnya. Aurat perempuan di sisi mazhab Syafie adalah seluruh badan kecuali wajah dan tangan. Negara-negara di Asia Tenggara seperti Indonesia, Thailand, Malaysia dan Brunei umumnya berpegang kepada mazhab Syafie. Meskipun begitu, tidak perlu diperdebatkan isu khilafiyyah antara mazhab ini dan 'khuruj minal khilaf mustahabb' (Keluar daripada khilaf itu disukai).
MALAH USTAZ JUGA BERMASALAH?
Pada minit 0:45, Ustaz bersama beberapa santri menaiki kereta lembu (atau sapi mungkin). Apa isunya?
Kok bisa ustaz membiarkan santri lelaki dan perempuan iaitu Azmi dan seorang santri perempuan duduk begitu rapat seperti layaknya suami dan isteri. Ustaznya hanya tersenyum di depan.
Realitinya, jika didapati santri lelaki dan perempuan dalam keadaan begitu, mesti akan dikenakan tindakan tegas oleh ustaz atau pentadbir Pesantren. Ini bukan masalah disiplin yang kecil.
Anehnya, ustaz bagai tidak berfungsi pada waktu itu, sebagai pendidik Santri dan pencegah kemungkaran yang nyata. Ustaz bukan hanya pengajar semata-mata. Ustaz dan ustazah adalah individu yang berperanan besar membentuk para pelajar dan santri. Pembentukan ini didasari dengan ajaran Islam yang sebenar sepertimana yang ditinggalkan oleh Rasulullah SAW.
LEBIH PARAH LAGI ADANYA ADEGAN KHALWAT?
Pada minit 1:10, adakah Azmi dan Wirda hanya berdua-duaan di dalam hutan? Azmi berjalan di tepi kuda yang ditunggangi Warda dan dia memberikan sebuah buku kepada santri perempuan itu.
Lelaki dan perempuan yang bukan mahram haram berdua-duaan sama ada di dalam kamar atau di dalam hutan. Adakah dengan alasan ala-ala percintaan, kedua-dua 'santri' ini berhak berdua-duaan seperti gaya barat?
Khalwat itu bukan perkara kecil, namun kenapa filem ini meletakkan adegan berdua-duaan dan disandarkan tindakan tersebut pada watak santri?
"Janganlah bersunyi-sunyian seorang lelaki dan perempuan melainkan yang bersama-sama perempuan tersebut mahramnya." Riwayat Muslim (3112)
KETERBUKAAN MENGUNJUNGI RUMAH IBADAT AGAMA LAIN
Saya tidaklah mahu mempertikaikan plot perkembangan filem ini yang memilih Amerika Syarikat sebagai perjalanan atau laluan seterusnya bagi santri.
Islam dan pengajiannya tidak hanya berfokus di Timur Tengah. Bahkan Oxford dan Cambridge juga menawarkan kuliah dalam pengajian Islam.
Salah seorang bekas santri atau pelajar pondok dari Malaysia bernama Dato' Dr Afifi al-Akiti (Syeikh Afifi) pada hari ini merupakan Felo KFAS dalam Pengajian Islam di Oxford Centre for Islamic Studies, Pensyarah Pusat Islam di Fakulti Teologi, Universiti Oxford dan Felo di Kolej Worcester, Oxford. Beliau dilahirkan pada 1976 dan sekarang berumur 43 tahun.
Beliau berjaya mendapatkan first class degree dalam Scholastic Philosophy and History if Science dari Queen's University Belfast. Seterusnya menyambung pengajian sarjana dan PhD di Universiti Oxford. Inilah salah satu contoh santri yang amat luar biasa dan terus menyumbang kepada masyarakat.
Kembali kepada filem ini, perihal Warda dan temannya masuk ke gereja dan memberi sesuatu seperti hadiah daripada daun pisang? kepada paderi juga diperdebatkan.
Mungkin pengarah filem mahu menggambarkan tentang kedamaian dan Islam tidak pernah bermusuh dengan agama lain termasuklah Kristian.
Adakah perkara tersebut dibolehkan di dalam Islam? Inilah pendapat ulama-ulama Islam dalam isu ini.
1. Haram: Imam ar Ramli dan Imam Ibnu Hajar al Haitami kerana gereja dan rumah ibadat agama lain. Ulama mazhab Syafie mengharamkannya kerana terdapat patung-patung. (Nihayatul Muhtaj 2/63, Kifayatul Muhtaj 2/424).
2. Makhruh: Sebahagian Ulama Hanafi. Imam Nujaim menukilkan fatwa Ibn al-'Aala al-Ansari bahawa makhruh memasuki biara Yahudi dan gereja Nasrani kerana tempat berkumpulnya syaitan. Pandangan lebih tepat menurut Imam Nujaim ialah Makhruh Tahrimi (Hasyiah Ibn Abidin 1/380, al-Bahr ar-Ra'iq 1/480 dan 7/214, Al-Fatawa al-Hindiyyah 5/346)
3. Harus: Menurut Ibn Qudamah dan al-Mardawi daripada mazhab Hambali. (al-Mughni 8/113 dan 2/57) Kebanyakan mereka mengharuskan muslim memasuki gereja apabila tiada patung.
Berbeza pula perbahasan menerima walimah yang diadakan di gereja. Lebih-lebih lagi jika kehadiran kita memberi manfaat kepada dakwah Islam (Sunat menurut ulama mazhab Syafie - I'anatu at-Tholibin 3/408).
Ringkasan daripada Irsyad Fatwa #248 Pejabat Mufti Wilayah Persekutuan Malaysia
KESIMPULAN
Adakah filem The Santri ini benar-benar menggambarkan realiti kehidupan santri di Pesantren atau hanyalah satu alat untuk menanamkan pemikiran bebas kepada santri khasnya dan muslimin amnya?
Ramai agamawan dan santri menentang filem ini meskipun belum ditayangkan. Mereka tegar memboikot filem arahan Livi Zheng yang disokong oleh Nahdatul Ulama (NU) itu. NU yang sekarang di bawah KH Said Aqil Siroj berbeza benar dengan yang dulu
Ingatlah bahawa Pesantren adalah benteng terakhir umat Islam di Nusantara. Merdeka kita daripada penjajah adalah dengan sokongan kuat oleh Pesantren dan kini minda masyarakat pula terjajah. Wallahu'alam.
Ulasan